Το γυμνό στην φωτογραφία

μια ιστορία ένα ταμπού

Το γυμνό στην φωτογραφία ξεκίνησε μαζί με την γέννηση της, και ουσιαστικά δεν είναι κάτι το οποίο το ανακαλύψαμε τώρα ή πριν 10 – 20 χρόνια. Από τις αρχές του 1800 με τις πρώτες φωτογραφικές απόπειρες είχαμε και τις πρώτες γυμνές εικόνες, είτε σε επίπεδο καλλιτεχνικής είτε παραστατικής αποτύπωσης μιας και το γυμνό είναι κάτι που τριβελίζει τον ανθρώπινο νου και όλες τις μορφές τέχνης επί αιώνες.

Θα μπορούσαμε να πούμε πως στην εξέλιξη της φωτογραφίας ως τεχνικής αλλά και της αλλαγές στην κοινωνικοπολιτική κατάσταση άρχισε το γυμνό να αποκτά κάποιες κατηγορίες στις οποίες θα μπορούσε να διαχωριστεί από τις πρώτες Νταγκεροτυπίες αλλά μέχρι και τις μέρες μας.

Δεν είναι ακριβές ποια χρονολογία είχαμε την πρώτη γυμνή φωτογραφία, ένα είναι σίγουρο πως από το 1839 έως το 1841 είχαμε την πρώτη γυμνή φωτογραφία (διάφορες πηγές αναφέρουν το 1841 άλλες το 1844) τότε που ο χρόνος έκθεσης ενός καρέ ήταν 3-5 ως 10 λεπτά ανάλογα την εποχή και τις συνθήκες. Έχουν καταγραφεί περί τις 5000 Νταγκεροτυπίες (περίπου 1000 σώζονται μέχρι σήμερα) γύρω στο 1860 στην Ευρώπη με ερωτικό περιεχόμενο σε μια φάση που οι εικόνες ήταν μοναδικές(μη αναπαραγωγίσημες ), αρκετά ακριβές και φυσικά κυκλοφορούσαν σε ανώτερα κοινωνικά στρώματα.

Έχουμε κάποιες βασικές κατηγορίες γυμνού στα πρώτα χρόνια της φωτογραφικής τέχνης όπως οι Αναγεννησιακού τύπου, ακαδημαϊκής φύσεως και ουσιαστικά σε μορφή σπουδής στο γυμνό που χρονολογούνται γύρω στο 1850, ακόμα, οι ερωτικές εικόνες που συχνά αναφέρονται και ως Παριζιάνικες (το Παρίσι από το 1870 και ως τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο ήταν η Μέκκα της ερωτικής φωτογραφίας) μιας και εκεί είχαν αναπαραχθεί αρκετές με μορφή καρτ ποστάλ ή καρτ βιζίτ για διάφορα καμπαρέ αλλά και για προσωπική χρήση. Εξέλιξη αυτής της μορφής εικόνων ήταν και οι πορνογραφικές εικόνες που είχαν πραγματικά σκληρές σκηνές που και στις μέρες μας θα έκαναν αρκετούς να κοκκινίσουν ή να ενοχληθούν και μιλάμε ακόμα για το τέλος του 1800 και αρχές του 1900. Αυτό ήταν και το εναρκτήριο λάκτισμα για να θεσπιστούν κάποιοι νόμοι για το τι είναι πορνογραφικό και τι όχι.

Αργότερα είχαμε ποιο σκηνοθετημένες εικόνες γυμνού σε συνθήκες στούντιο που είχαν σκοπό να διανεμηθούν σε μορφή καρτ ποστάλ και να φτιάξουν μια κοινότητα ανταλλαγής τέτοιον εικόνων και θα πρέπει να ξεκαθαρίσουμε εδώ πως δεν υπήρχε τέτοια μονομέρεια όπως στις μέρες μας που γυμνό σημαίνει απαραίτητα γυναίκες χωρίς ρούχα! Τα στούντιο και οι φωτογράφοι άρχισαν να πληθαίνουν και φυσικό ήταν να υπάρχουν άνθρωποι που ασχολήθηκαν με το γυμνό σε άλλο επίπεδο, όπως καταγραφή εικόνων ανθρωπολογικού τύπου φωτογραφίζοντας γυμνά με ανθρώπους διαφορετικών εθνοτήτων και φυλών σε στούντιο αλλά και φυσικό περιβάλλον.

Η πιο γνωστή πάντως μορφή – κατηγορία γυμνού είναι το καλλιτεχνικό γυμνό, που λίγο πριν το 1900 οι καλλιτέχνες έβλεπαν το γυμνό ως μια μορφή έκφρασης μέσα από φόρμες, φωτισμό αλλά και συμβολισμούς, που όμως οι δύσκολες εποχές κοινωνικά αλλά και από άποψη ανταπόκρισης του κοινού μερικοί φωτογράφοι μεταπήδησαν σε μια μορφή τεχνικής που βασίζετε στην ζωγραφική και είναι γνωστή σε όλους μας ως πικτοριαλισμός.
Ο πικτοριαλισμός που δεν είχε το γυμνό μόνο ως θέμα, είχε μια ονειρική soft focus όψη και έφερε μια νέα πιο οικία ως προς την ζωγραφική αίσθηση στο κοινό χρησιμοποιώντας νέες τεχνικές παρμένες από την art pompier .

Ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος εκτός από τις προφανείς απώλειες και αντίκτυπο στον μέσο άνθρωπο, επηρέασε κατά πολύ την φωτογραφία γυμνού που άρχισε να μην έχει καθόλου ανταπόκριση στον κόσμο παραγκωνίζοντας τους καλλιτέχνες φωτογράφους γυμνού αλλά και τους πικτοριαλιστές που οι τελευταίοι μέχρι το τέλος του 1920 είχαν ουσιαστικά εξαφανιστεί.

Το κίνημα των νατουραλιστών, ανθρώπων δηλαδή που προτιμούν τα φυσικά πράγματα στην ζωή (χορτοφαγία, γυμνισμός, φύση κλπ) δεν είναι κάτι καινούριο αλλά κάτι που έρχεται μεσώ χρόνο- μηχανής από τα '20s (ο γυμνισμός ακόμα είναι ταμπού 80 χρόνια μετά!)επηρέασαν την φωτογραφία και ώθησε τους φωτογράφους να ασχοληθούν κατά κόρον με εικόνες γεμάτες γυμνιστές και φυσικό περιβάλλον σε διάφορες στάσεις και δραστηρίοτητες. Καθώς οι φωτογραφικές μηχανές μίκραιναν και οι φωτογράφοι άρχισαν να αρέσκονται στο να βρίσκονται εκτός στούντιο, το γυμνό σε φυσικούς χώρους άρχισε να γίνεται must, όλο και πιο πολλοί φωτογράφοι συνδύαζαν την φωτογραφία τοπίου με το γυμνό κάτι που παραμένει ως τάση μέχρι και τις μέρες μας.

Τα μεγαλύτερα πάντως βήματα όσον αφορά την φωτογραφία γυμνού αλλά και τις φωτογραφίες που λίγο ως πολύ έχουμε δει όλοι μας, δίνοντας μια πιο καλλιτεχνική άποψη, έγιναν μεταξύ πρώτου και δευτέρου παγκοσμίου πολέμου και κυριότερες δεκαετίες από το 1930 ως το 1940.

Φωτογράφοι που έχουν κάνει διάσημες εικόνες και στιγμάτισαν την καλλιτεχνική δουλειά τους με αυτό εκείνη την περίοδο είναι πολλοί, επιγραμματικά αναφέρω τους εξής: Herbert List, Antre Kertesz, Brassai, ManRay, Manasse, Paco κ.α.

Είναι φυσικό και στατιστικά αποδεδειγμένο πως όπως η κοινωνία προχωρούσε αλλά και όποια σημαντική αλλαγή γινόταν( βιομηχανική επανάσταση, σεξουαλική επανάσταση, πόλεμοι, μουσική, εικαστικά κινήματα, μόδα) η φωτογραφία γυμνού ακολουθεί κατά πόδας και καταθέτει τα ανάλογα αποτελέσματα. Η νεότερη ιστορία είναι λίγο πολύ γνωστή με τα 50s και 60s να είναι γεμάτα σεξουαλισμό και άνθιση των pin up girls και glamour φωτογραφίας με ποπ χρώματα και ψυχεδελικά μοτίβα. Από εκεί και πέρα, με χιλιάδες απόπειρες από πολλούς φωτογράφους ανά τον κόσμο και πλέων μη υπάρχοντας παρθενογένεση στην φωτογραφία η κάθε δεκαετία 70s – 80s και πέρα, άλλαξαν κατά βάση στιλιστικά το γυμνό είτε αυτό είχε να κάνει με τα αξεσουάρ, τα μαλλιά, το τοπίο αλλά και το χρώμα μιας και μιλάμε για πολύ εξελιγμένα υλικά πλέον όσον αφορά την τεχνική. Τρανταχτά παραδείγματα νεοτέρων φωτογράφων που ασχολήθηκαν με το θέμα είναι ο Helmut Newton, Araki, Robert Mapelthorpe, Michal Machu, Jan Saudek κ.α

Πάντως αν είχαμε την δυνατότητα να είχαμε στα χέρια μας μια τέτοια συλλογή εικόνων κατηγοριοποιημένες με γεωγραφική αλλά και χρονολογική σειρά, από την αρχή της γέννησης της φωτογραφίας γυμνού, θα μας έδινε δείγματα της αλλαγής του σωματότυπου, της αισθητικής, της κουλτούρας και τέλος της απήχησης- ανεκτικότητας του κοινού δεδομένης της σχέσης προσφοράς και ζήτησης στο εκάστοτε κοινωνικοπολιτικό σύστημα.

Στις μέρες μας τα ΜΜΕ έχουν κάνει το γυμνό να φαντάζει κάτι συνυφασμένο με την πορνογραφία και συνάμα κάτι το απαγορευμένο σε ένα πεινασμένο για θέαμα κοινό. Είναι λίγο αναχρονιστικό να μιλάμε για τέτοιου είδους ταμπού στην τέχνη αλλά και στην ζωή, θα έπρεπε να μιλάμε για αισθητική και το τι μας ενοχλεί ή τι μας αρέσει στην τεχνική, την φόρμα, τον συμβολισμό την ιδέα μιας φωτογραφίας γυμνού. Σοκαριστική δεν είναι μια εικόνα, αλλά η παραφιλολογία γύρω από αυτήν, τα κοινωνικά standarts που είναι ρευστά ανάλογα την εποχή αλλά και την γεωγραφική περιοχή και τέλος την κουλτούρα του κάθε θεατή. Φυσικά μιλώ για εικόνες που έχουν γίνει με νόμιμο τρόπο και δεν έχουν να κάνουν με εκμετάλλευση οποιουδήποτε ανθρώπου σε οποιοδήποτε επίπεδο, μιας και τώρα με την ψηφιακή τεχνολογία και την ευκολία του πράγματος σχοινοβατούμε ως κοινωνικό σύνολο σε μια του δίχως άλλο υπερβολή σε σχέση με το γυμνό και τις εικόνες.

Φάνης Λογοθέτης

www.photographystudio.gr

ΤΟ ΓΥΜΝΟ ΣΤΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ