Το πρόσωπο του Ασπρόμαυρου

Η Τέχνη της φωτογραφίας είναι τέχνη της απεικόνισης. Και η αξία της θα αναγνωριζόταν, θεωρητικά, από τον βαθμό που πετυχαίνει την πιστότερη μορφή απεικόνισης του κόσμου που αναπαραστεί.

Όμως, παρόλη την αλματώδη εξέλιξη της τεχνολογίας και τις προόδους της βιομηχανικής παραγωγής στα φωτογραφικά θέματα, -πράγμα που αποτελεί αναπόσπαστο στοιχείο της ουσίας της, αφού φωτογραφία χωρίς υλικοτεχνικό εξοπλισμό παύει να υφίσταται σαν πράξη-, με αποτέλεσμα την ολοένα πιστότερη προσέγγιση του αναπαραγόμενου ειδώλου στον αρχέτυπο κόσμο που μας περιβάλλει, μέσω της τεχνογνωσίας του έγχρωμου φιλμ, ένα μεγάλο μέρος της φωτογραφικής βιομηχανίας και παιδείας εξακολουθεί ν’ασχολείται με τις δυνατότητες και τις προδιαγραφές της παραδοσιακής «βρωμιούχας» προοπτικής των πραγμάτων… Πέρα από την νοσταλγική προσέγγιση και την ευκολία χρήσης του α/μ φωτοχημικού υλικού, από τον οποιονδήποτε ενθουσιώδη ερασιτέχνη που μπορεί να προσεγγίσει το μεγαλείο της προσωπικής δημιουργίας, μέσα από τον προσεγγίσιμο στον καθένα σπιτικό σκοτεινό θάλαμο, η εδραίωση του ΑΣΠΡΟΜΑΥΡΟΥ σαν κατεξοχήν αντικείμενο της καλλιτεχνικής φωτογραφικής δημιουργίας, κρύβει βαθύτερες αιτίες που έχουν να κάνουν με την καλλιτεχνία γενικότερα και με την εκφραστική δυνατότητα των ανθρώπων της εποχής μας.

Από την στιγμή που η φωτογραφία τέθηκε στην υπηρεσία της αναπαράστασης του κόσμου, πόστο που μέχρι τότε κατείχαν οι λεγόμενες ‘εικαστικές» (ζωγραφική-γλυπτική) τέχνες, δυναμικές εκφράσεις που δεν μπορούσαν να υλοποιηθούν εικαστικά, μέχρι εκείνη την εποχή, παρά μονάχα προσεγγιστικά (π.χ. το σκίτσο στην ζωγραφική), βρίσκουν διέξοδο με την κυριαρχία της φωτογραφίας (φωτοχαρακτική κ.α.). Και μάλιστα σαν άμεσο αποτέλεσμα, χωρίς καμία εξωγενή αλλοίωση και επέμβαση. Κανείς δεν επιδίωξε τον ασπρόμαυρο κόσμο της εικόνας. Ήταν απλά η αντίδραση του φωτοευαίσθητου βρωμιούχου υλικού στο φως, που παρήγαγε μαύρο άργυρο και ήταν το πιο προσιτό υλικό που είχε αυτή την ιδιότητα και μπορούσε να επεξεργαστεί άμεσα και γρήγορα.

Αυτή η γνώση έθεσε και τον ιδιαίτερο χαρακτήρα της φωτογραφίας σαν αυτόνομη τέχνη και όχι σαν συμπληρωματικό δεκανίκι της ζωγραφικής. Σ’αυτό πίστεψαν οι μεγάλοι πιονέροι της φωτογραφίας που ανέπτυξαν τον εκφραστικό τους κόσμο μέσα στις ατελείωτες διαθαθμίσεις του ασπρόμαυρου. Και ο κόσμος τους με τις εκφραστικές τους δυνατότητες, που απογύμνωνε και μεταμόρφωνε τον πραγματικό κόσμο, τόσο πολύ εδραιώθηκε στην σκέψη των ενασχολούμενων με το μέσο, ώστε όταν τελικά η τεχνολογία προσέφερε την δυνατότητα της έγχρωμης, (και ψηφιακής στις μέρες μας), απεικόνισης, ελάχιστοι ήταν εκείνοι που αφού πέρασαν στην αντίπερα «χρωματιστή» όχθη, προσπέρασαν χωρίς ενδιαφέρον και ανησυχία, την αστείρευτη εκφραστική παλέτα της ασπρόμαυρης δημιουργίας.

Επίσης η φωτογραφία άρχισε να προσεγγίζει την απεικόνιση των συμβολών που αντανακλούν αυτόν τον υλικό, θνητό, κόσμο που αναπαραστούσε. Κάθε τέχνη «…εστί μίμηση πράξεως…», κατ’επέκταση του Αριστοτελικού ορισμού, είναι η αντανάκλαση όλων των εκφράσεων ζωής, υλικών και πνευματικών, πολύ περισσότερο των νοητών. Η πνευματική υπόσταση του κόσμου, -ο πλατωνικός κόσμος των ιδεών-, απαιτούσαν την έκφραση τους με στοιχεία απομονωμένα και απελευθερωμένα από τον χρωματικό συγκερασμό της ζωγραφικής. Η έννοια των αντίθετων, αναπόσπαστο στοιχείο της ουσίας της ζωής, από τα φυσικά φαινόμενα της ζωής και του θανάτου, της μέρας και της νύχτας, του φωτός και του σκοταδιού…., μέχρι τα ηθικοπλαστικά ανάλογα του σωστού ή του λάθους, του καλού ή του κακού, του σοβαρού ή του αστείου, βρίσκει ιδανικό εκφραστικό όχημα την καταγραφή στο βρωμιούχο χαρτί, των δυο ακραίων καταστάσεων του χρωματικού φάσματος, του άσπρου και του μαύρου. Η αντανάκλαση ή η απορρόφηση αντίστοιχα όλων γενικά των χρωμάτων τα καταργεί, είτε σε φυσικοχημικό (είτε σε φιλοσοφικό επίπεδο), τα απογυμνώνει από τον κόσμο των φαινομένων, καταργώντας τις αποχρώσεις (μεταμορφώσεις), που λαμβάνουν χώρα στη συνεχή ανέλιξη της ζωής (τονική κλίμακα του γκρι), και τα παρουσιάζει απλά και δισυπόστατα, διπολικά, (καλό-κακό, αρνητικό-θετικό, μοναδικό-όλον), όπως αυθεντικά διαχέονται στο σύμπαν.

Στις μέρες μας η αναγκαιότητα της ασπρόμαυρης φωτογραφίας έχει γίνει απαραίτητη όσο ποτέ άλλοτε. Όχι μόνο γιατί η εισβολή της τεχνολογίας της εικόνας στον προσωπικό μα χώρο γίνεται ραγδαία και κινδυνεύει ν’ αποδυναμώσει την λειτουργικότητα του φιλμ αλλά επιπρόσθετα επειδή η εποχή μας, διαθέτει ένα πλήθος από παραμέτρους που επιβάλουν την αποφορτισμένη και αποδυναμωμένη από το χρώμα φωτογραφική έκφραση.

Η πλουτοκρατία του χρώματος που περνούσε μέσα από τα κανάλια της τηλεόρασης και την πληθώρα των εξειδικευμένων εντύπων, έχει φτάσει στο σημείο κορεσμού με την εισβολή του ψηφιακού κόσμου. Παράλληλα η ανάγκη για σύνθεση στην Τέχνη, επακόλουθο των αναπτυσσομένων μεταπολεμικών κοινωνιών, έχει δώσει την θέση της στην αναγκαιότητα για αφαίρεση, μετά τον κορεσμό της αναπτυξιακής τροχιάς και των προβλημάτων που αυτή δημιούργησε (υπερπληθυσμός, ανεργία κ.α.). Οι περισσότερες ιδεολογίες έχουν αποδυναμωθεί και παραμένουν μονάχα οι «σκιές» των συμβολών τους. Ζούμε σε μια εποχή σκιών και ακραίων (κοντράστ) καταστάσεων, (ο πόλεμος στη Γιουγκοσλαβία το αποδεικνύει περίτρανα), που χρειάζονται την εικαστική τους αποτίμηση. Η τέχνη της α/μ φωτογραφίας είναι επίκαιρη στις μέρες μας όσο ποτέ άλλοτε…

Δεν θα μπορούσε να εκφράσει αποτελεσματικότερα την εποχή μας κάθε φωτογραφική προσπάθεια, αν δεν περιείχε κάτι από την αφαιρετική δυναμική της τονικής διαβάθμισης του γκρίζου. Το πρόσωπο του ασπρόμαυρου στην εποχή μας, παρόλο που είναι πεπαλαιωμένο, δεν φαντάζει καθόλου γερασμένο… Αλλά ξαναφρεσκαρισμένο, κάνοντας το απαραίτητο λίφτινγκ που του προσφέρει η τεχνολογία, διεκδικεί δυναμικά τον ρόλο του στα φωτογραφικά πράγματα. Αυτό το γνωρίζουν καλά οι φωτογραφικές βιομηχανίες και εξακολουθούν να παράγουν ολοένα σημαντικότερα προ’ι’όντα ασπρόμαυρης επεξεργασίας, σε πείσμα όλων αυτών που θεωρούν το ασπρόμαυρο ιστορικό παρελθόν του φωτογραφικού κόσμου και όχι αναπόσπαστο στοιχείο της ουσίας του.

Κώστας Κίτσος

Κώστας Κίτσος - Φωτογραφίες - Βιογραφικό

Δημοσιεύθηκε στο περιοδικό PHOTONET, τεύχος 17 ( Ιούλιος 1999).

ΤΟ ΠΡΟΣΩΠΟ ΤΟΥ ΑΣΠΡΟΜΑΥΡΟΥ